De Latijnse naam voor cacao-Theobroma betekent letterlijk 'voedsel van de goden'. Dit waardevolle gewas speelde een belangrijke rol in vele oude Zuid-Amerikaanse culturen.

Cultivatie, gebruik en culturele uitwerking van cacao waren uitgebreid in Mesoamerica, voor wie de cacaoboom inheems is. Bij het bestuiven vormt het zaad van de cacao-boom uiteindelijk een soort schede of oor, 20 "lang, hangend van de takken. Binnen de schede zijn 30 tot 40 bruine-rode amandelvormige bonen ingebed in een zoete stroperige pulp. De bonen zelf zijn bitter vanwege de aanwezige alkaloïden. De zoete pulp kan het eerste element zijn wat door de mensen werd verbruikt. Het bewijs geeft aan dat het al vroeg in 1400 voor Christus als alcoholische drank werd geserveerd.

Een spoor van het gebruik van Cacao

Terwijl onderzoekers er niet over eens zijn welke Meso-Amerikaanse cultuur de cacaoboom eerst ontdekte, is het gebruik van de gefermenteerde boon in een drank in Noord-Amerika (México) ontstaan. Wetenschappers zijn in staat om de aanwezigheid van de cacao te bevestigen in schepen over de hele wereld te, door de 'chemische voetspoor' te beoordelen in de microsamples van de inhoud die nog overblijven. Keramische kruiken met resten uit de bereiding van chocolade dranken zijn gevonden op archeologische sites die dateren uit de vroege formatieve periode (1900-900 v. Chr.). Zo’n cacao-drager werd gevonden op een Olmec archeologische site aan de Golfkust van Veracruz, Mexico en geeft aan dat Pre-Olmec mensen al in 1750 voor Christus al bezig waren met de preparatie van Cacao. Op de Stille Oceaan van Chiapas, Mexico, geeft een Mokayanese archeologische site bewijzen voor cacao-dranken die zelfs vroeger dan 1900 voor Christus dateert. In een kruik die in Colha in het noorden ban Belize werd opgegraven en dateert van 600 vc, werden resten van een drank gevonden. Een staal van deze resten werd geannalyseerd met moderne technieken (chromatografie en spectrometrie). Deze onderzoeken hebben de aanwezigheid van theobromine aangetoond. In die tijd was de enige was de enige plant in Centraal Amerika die theobromine bevatte, de cacaoboom. De ontdekking van de betekenis van één van de gliefen, die staat voor het woord cacao, en de verdere ontcijfering van de gliefen van deze kruik, hebben sterk bijgedragen tot de kennis van het maya schrift.

De naam cacao

Het woord cacao zou van het Olmeekse woord Ka-KAw komen.

Het is trouwens vandaag nog hetzelfde woord in de maya taal. Verschillende Maya keramieke potten zijn beschilderd met gliefen die ontcijferd werden ka-ka-wa. Vandaar het woord cacao.

De naam chocolade

In Nahuad, een taal die nog vandaag door meer dan 1,5 miljoen indianen gesproken wordt in Centraal Amerika, is cacahuad het woord voor chocolade. Kakawa = cacao+ atl = water

Dat kan dus de oorsprong van het woord chocolade verklaren.

In de tweede helft van de 16^de eeuw echter gebruiken de Spanjaarden het woord chocolatl. Waarom die verandering ?

Volgens Francisco Hernandez die in 1570 in Mexico zijn onderzoekingen pleegde, was er een drank, chocolatl genaamd die bestond uit gelijke delen cacahuad en pochotl (zaden van de” ceiba” boom), opgeklopt met een molinillo. In Maya terminologie was een warme drank chacau haa of chocol haa = warm water. Dit ligt kort bij chocolatl.

Er is ook het Quiché mayawoord chocola’j, dat betekent “tezamen chocolade drinken”.

Zou het kunnen dat iemand (een Spanjaard die de lokale taal slecht beheerste) het Maya woord chocol voor warm en het Azteekse woord atl voor water genomen heeft en er chocoatl van gemaakt heeft, dat nadien chocolade werd ?

Er bestaan verschillende versies maar geen enkele biedt zekerheid. Na in contact geweest te zijn met verschillende Maya volkeren, denken wij dat het woord chocolade zou kunnen komen van de uitdrukking choco-ha, wat warm water betekent, De Maya’s bereidden inderdaad de cacaodrank met warm water.

Kukulkan voor de Maya’s – Quetzalcoatl, voor de Azteken

Eén van de belangrijkste Goden. Hij wordt dikwijls voorgesteld als een gevederde slang, symbool voor aarde en hemel. De Azteken verbonden cacao met de god Quetzacoatl, waarin zij geloofden, dat deze God veroordeeld was door de andere Goden om chocolade met mensen te delen.

De Maya priesters schonken cacaobonen als offers aan de goden. Zij geloofden dat bloed één van de belangrijkste offers was. Geplette cacaobonen werden met bloed vermengd of roodgekleurd met achiote (rocou).

Bij de Azteken werd Huitzilopochtli aanzien als de oorlog- en zonnegod. Zijn verering eiste de dagelijkse opoffering van gevangenen, opdat de zon opnieuw bij dageraad zou oprijzen. De reden voor de menselijke offers was, geen bloedlust, maar de vrees voor het voortbestaan van het leven op aarde.

Het vroegste bewijsmateriaal voor de domesticatie van de cacao-plant dateert uit de preklassieke periode van de Olmec-cultuur. De Olmecs gebruikten het voor religieuze rituelen of als een medicijndrank, zonder recepten voor persoonlijk gebruik. Er is weinig bewijs over hoe de drank werd verwerkt.

In 1400 nam het Azteekse rijk een aanzienlijk deel van Mesoamerica over. Ze konden niet zelf cacao verbouwen, maar werden gedwongen om het te importeren. Alle gebieden die werden overwonnen door de Azteken en waar cacaobonen groeiden, moesten met cacaobonen een belasting betalen, of zoals de Azteken het noemde, een 'eerbetoon'. De cacaoboon werd een vorm van munt. In tegenstelling tot de Maya van Yucatán dronken de Azteken chocolade koud. Het werd voor verschillende doeleinden gebruikt als aphrodisiac of als een traktatie voor mannen na banketten, en werd ook opgenomen in de rantsoenen van Aztec-soldaten.

De Codexen

De Maya-mensen lieten ons daarentegen enkele overblijvende geschriften na over cacao, die de identificatie van het drankje met de goden bevestigen. De Dresden Codex geeft aan dat het het voedsel is van de regengod Kon, de Madrid Codex verteld dat goden hun bloed op de cacao potten spilden als onderdeel van de productie.

Codexen zijn boeken die geplooid werden in accordeon vorm en geschreven door de Maya’s, de Mixteken en de Nahuas.

Het zijn historische of religeuze boeken, pre-hispanische of daterend uit de tijd van de verovering. Sommige hebben enkel betrekking op religie, de Goden en de astronomie en werden gebruikt als een soort handleiding voor de priesters die de tekeningen interpreteerden waardoor ze bepaalde instructies en raadgevingen konden geven over alle soorten vragen ivm het leven, religie, politiek, sociaal leven en zelfs in verband met de landbouw.

Deze Codexen werden geschilderd op huiden van herten en op ‘amate’ papier, gemaakt van de schors van de ficus, of soms van vezels van de maguey plant. De schors werd eerst gekookt en gebleekt. De vezels werden naast mekaar geplaatst, of gewoonweg in kleine pakjes gelegd op houten planken en plat geklopt met een platte steen. De platte lagen werden vervolgens gedroogd in de zon. Dit papier noemt men ‘amate’ om ‘amatl’ naar de boom van dewelke de schors werd genomen.

Het wordt vandaag nog op deze manier geproduceerd door de Otomi Indianen van het dorm San Pablito in Mexico.

De meeste Codexen werden vernietigd door de Spaanse religieuzen, die hierin superstitie en magie zagen, of door bepaalde oorlogshandelingen, maar ook door sommige Maya en Azteekse edellieden zelf, die zodoende een nieuwe geschiedenis over hun oorsprong wensten ingang te doen vinden.

De bereiding van de cacaodrank

De Maya’s en nadien de Azteken bereidden de cacaodrank op verschillende wijzen.

• Het meest courante recept is het volgende:
• De cacaobonen roosteren en pellen
• De bonen pletten op een pletsteen (metate) zondat er een pasta ontstaat
• Maïs laten koken met een weinig ongebluste kalk, om gemakkelijk de granen van de pel te ontdoen (nixtamalisatie)
• De maïs pletten op een metate
• De cacaopasta mengen met de maïs pasta
• De specerijen toevoegen, zoals Mexicaanse peper, bloemen, Spaanse pepers, vanille en soms rocou (achiote)
• De pasta verdunnen met water.

Schuim

De maya’s waren het meest verzot op het schuim.

• Dit kon op diverse manieren bekomen worden:
• Door lucht in de drank te blazen met een buisje
• Door de drank van op een zekere hoogte van de ene pot in de andere te gieten
• Door gebruik te maken van een stok of molinillo, die krachtige tussen de twee handpalmen heen weer werd gedraaid.

Het schuim dat zich bovenaan de drank vormt, wordt weggenomen met een lepel. Daarna wordt de drank in een beker gegoten en er wordt een lepeltje van het schuim aan toegevoegd.

De Azteken genezen met cacao

Bij de Azteken waren de dokters voor alles waarzeggers, waarvan de kennis een mengeling was van geloof, sterrenkunde en tovenarij. Zij namen ook het ambt van priester waar. Zij kenden de rekenkunde en het gebruik van geneeskrachtige planten. Zij gebruikten cacao voor heel wat theraapeutische doeleinden, tegen vermoeidheid en buikloop, en gemengd met zoete aardappelen voor het behandelen van urineweginfecties.

De cacaoboter gebruikten ze voor het aanmaken van zalven om open wonden, brandwonden en aambeien te verzorgen.

De cacaoboon als betaalmiddel

Geleidelijk aan werd de cacaoboon een belangrijk element in het spirituele en familiale leven van de Olmeekse en Maya indianen. Cacao werd geofferd aan de Goden.

De cacaodrank behoorde bij talrijke feesten, onder meer bij geboortes, puberteit bij de meisjes, huwelijken en begrafenissen. Maar in Mexico was cacao een rariteit, daar hij er niet kon geteeld worden omwille van het te droge klimaat gedurende een groot deel van het jaar. Het is dus logisch dat omwille van zijn zeldszaamheid, hij eerst een ruilmiddel was en nadien een volwaardig betaalmiddel werd. Een konijn kon men kopen voor 10 cacaobonen en een slaaf die in goede gezondheid verkeerde voor 100.

Het numerieke systeem van de Maya’s was gebaseerd op het getal twintig. De maatstaf van de Maya’s was de ‘carga’, het gewicht dat één man kon dragen of 24.000 cacaobonen.

De Azteken hebben dit gebruik verder gezet. Zij telden ook in ‘cargas’ de belastingen die zij zich lieten betalen door de volksstammen die zij overwonnen hadden.

Er bestonden 3 soorten betaalmiddelen

• De cacaoboon
• De vulkaanrots of obsidiaan
• Het koper in bijl- of mes vorm

De cacaoboon zal trouwens de Latijnse benaming ‘amygdala pecunaria’ dragen tot in 1737. Toen gaf de Zweedse wetenschapper Linnaeus aan de cacao zijn huidige wetenschappelijke benaming: theobroma cacao (theobroma betekent in het Grieks: voedsel der goden).

De verovering van Europa

De cacaodrank gaat over de Pyreneeën naar Frankrijk en zo verder naar heel Europa. Vorstelijke allianties, priesters en gegoede burgers verheffen de cacaodrank tot hun lievelingsdrank. Om morsen te voorkomen ontstaan ‘mancerina’ kopjes in Spanje en ‘trembleuses’ in Frankrijk. Om de chocoladedrank te schenken zijn er nu chocolatières.

Langzaam aan gaat het verbruik van de gesuikerde cacaodrank zich verspreiden over het hele Europese continent, naar aanleiding van de culturele en handelsbetrekkingen, maar ook ten gevolge van bepaalde vorstelijke huwelijken en allianties.

In Frankijk verschijnt chocolade voor het eerst begin 1600. Anna van Oostenrijk, dochter van Filip III, koning van Spanje huwt in 1615 met Lodewijk XIII en komt naar Frankrijk wonen. Zij brengt haar ‘molina’ mee, een dienares zeer bedreven in het bereiden van de chocoladedrank. Ook Maria Theresia van Oostenrijk, dochter van Filip IV van Spanje en die getrouwd was met Lodewijk XIV was verlekkerd op het drankje.

Geleidelijk aan werd het drinken van chocolade opgenomen in de gewoonten van het koninklijk hof.

In 1659 verleent Lodewijk XIV aan een zekere David Chaillou, voor een duur van 29 jaar, het recht om ‘een mengsel dat men chocolade noemt te produceren en te verkomen als likeur of in dropvorm of in nog andere vormen, die hij goed vindt.

Zonder koffie te evenaren, die de exotische drank bij uitstek blijft, en zonder het succes van de thee te kennen, bereikt de chocoladedrank in de 18^de eeuw een ware bijval.

In 1715, wanneer Lodewijk XIV overlijdt,komt Filip van Orléans op de troon als regent in afwachting dat de jonge Lodewijk XV meerderjarig wordt. Elke morgen drinkt Filip van Orléans grote tassen chocola. Zijn Chocola bijwonen is een grote eer.

Ook voltaire houdt van chocolade. Hij had zelfs zijn persoonlijk recept: een mengsel in gelijke delen van chocola en koffie, om zijn geest te prikkelen.

Vele gegoeden dronken na het wakker worden chocola, die door hun diensters aan bed gebracht werd. Zij dronken liever een zoeterige chocola, dan een bitter koffie die zij overlieten aan de werklui.

Een recept in het naslagwerk van Diderot en d’Alembert luidt als volgt:

• 4 soeplepels chocolade
• 2 soeplepels suiker
• 3 vingergrepen kaneel
• 1 ei

Men voegt er water en melk aan toe en warmt dit alles op in een heet waterbad (bain-marie). Op het einde een druppel oranjebloesem en 2 druppels amber extract toevoegen.

Maar chocolade is nog steeds duur. Op het einde van de 18^de eeuw stemt 1 pond (500g) chocolade overeen met ongeveer 5 werkdagen voor een arbeider.

In het begin werden de cacaoproducten in Spanje in de apotheken verkocht.

Verschillende therapeutische ingrediënten werden er aan toegevoegd:

• Cacaomassa gemengd met peper gaf een product voor leverlijders
• Vermengd met grijs amber werd het verkocht als goed voor het hart
• Achiote (rocou) werkte positief op de ademhaling

Ook verkochten ze de cacaoboter als zalf.

De chocolademakers, maar vooral de apothekers hebben in de loop der jaren heel wat geneeskrachtige producten op basis van chocolade samengesteld.

Enkel voorbeelden

De laxatieve magnesium chocolade. De samenstelling: 1/3 cacao, 1/3 suiker, 1/3 magnesium. Aangewezen bij: hoofdpijn, borst- en kopvallingen, bevordering van de spijsvertering, enz.

Borst- en maagversterkende chocolade op basis van osmazome, Osmazome komt voor in de spiermassa van volwassen dieren met wit vlees. Het wordt met alcohol geëxtraheerd. Men bekomt een bruin extract dat tonische eigenschappen heeft. Deze osmazome chocolade was aangewezen bij: verlichting van obstructie ter hoogte van de buik, om de werking van de gal vlotter te laten verlopen en voor astmalijders.

De versterkende chocolade van Dr. Rolland op basis van teer. Bij het drinken van deze chocolade hebben de teergassens die vrijkomen een positief effect op de longen. Deze chocolade zou zeer geschikt zijn voor personen die vatbaar zijn voor bloedarmoede, zoals kinderen, ouders en herstellende patiënten.

Er was ook de chocolade vermengd met rauw vlees, aangewezen bij vermoeidheid.

Pueblo-mensen, die leefden in een gebied dat nu het VS-Zuidwesten is, importeerden cacao uit Meso-Amerikaanse culturen in Zuid-Mexico of Midden-Amerika tussen 900 en 1400. Ze gebruikten het in een gewone drank die door iedereen in hun samenleving werd geconsumeerd.

(bron: wikipedia & het chocolademuseum te Brugge)